ANTEP HARBİNDE VE ÖNCESİNDE SAĞLIK HİZMETLERİ – 1
Antep’te savaş öncesi 2 hastane bulunuyordu, bunlardan bir tanesi Amerikan, diğeri de Türk hastanesi idi. Osmanlı döneminde Antep’te Türk hastanesinden çok önceleri Amerikan Tıp Fakültesi ve Hastanesi mevcuttu. Hatta Anadolu’da ilk Tıp Fakültesi Amerikalılar tarafından 1872 yılında Antep’te açılmıştı. Amerikan Tıp Fakültesinde sadece azınlıklar kabul edildiği için oradan 1870- 1888 yıllarında mezun olan pek çok Ermeni eczacı mesleklerini Antep’te icra etmişlerdi. 1880 yılında ise Tıp Fakültesi 21 doktor mezun vermiştir. Uzun süre belediye ve hükümet tabipliği yapmışlardır. Antep savunmasına kadar Antep’de çok az Türk doktoru görev yapmıştır. Gerek tabiplikte gerekse eczacılıkta Ermeniler hep ağırlıkta olmuştur.
Amerikan Hastanesi, Antep harbinden önce şehrin batı tarafındaki en havadar ve seçkin bir yerinde inşa edilmişti. Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu yoksulluk ve olanaksızlıklar, sağlık alanında iyice kendini göstermekteydi. Misyonerler gezici doktorluk sistemini de uygulayarak daha fazla bölgeye ulaşmaktaydılar. Antep’te misyoner kuruluşunun kurucusu olan Dr. Smith, şehrin yüksek tepelerinden biri olan “öksürük deliği” isimli tepede bir hastane kurarak çevrede etkili olmanın yollarını aramıştır. Hastane Ermeni mahallesinin orta yerinde idi. Amerikalı çocuk bakıcılarıyla onlara yardım eden Ermeni kadınları da hastanede görev almaktaydılar. Hastane, ırk ve din farkı gözetmeksizin herkese açıktı.
Hastanenin resmi doktorları dışında “serbest çalışan hekimler” adı altında birçok kişi de görev yapıyordu. Bunlar arasında asıl mesleği doktorluk olmayan kişiler de bulunuyordu. Örneğin bir süre Amerikan Hastanesi’nde çalışan ve sonradan diplomasız olarak doktorluk yaptığı anlaşılan Karakin isimli bir Ermeni’nin çevresindekilere, “Ben İslamların bellilerinden (tanınmışlarından, önde gelenlerinden) 500 neferini telef eyledim, siz ne ettiniz?”, dediği söylentisi her tarafa yayılmıştır. Karakin sonradan da üzerinde ele geçirilen Ermeni olaylarına dair evraklar dolayısıyla Amasya’da hapsedilmişti. Ülke genelinde Ermeni olaylarının artmaya başladığı dönemde yaşanan bu olay insanlara Karakin’in söylediklerinin doğru olduğunu, Müslümanların kasti olarak öldürüldüklerini düşündürüyordu. Hastanede diplomasız doktorlar olduğu Antep Belediye Tabipliği tarafından tespit edilip mahalli idareye bildirildiyse de yerel yetkililer tarafından bu konuda herhangi bir işlem yapılmadı. Bunun üzerine Antep Belediye Tabipliği konuyu Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Nezareti’ne bildirerek bu duruma karşı önlem alınmasını istedi. Yine bu konu dikkate alınmamış olduğu anlaşılıyor ki; Antep’te zaman zaman diplomasız doktorluk yapmaya devam edenler oldu. İlerleyen yıllarda Antep’de uzun zaman doktorluk yapan Agopçiyan Efendi’nin de aslında doktor olmadığı ve diplomasız çalıştığı tespit edilmiş ve doktorluktan men edilmiştir. (Antep Ermenileri, Sosyal-Siyasi ve Kültürel Hayatı, Ramazan Erhan Güllü, 2010, S: 154 -155)
1904 yılında inşa edilen Beyaz ve Sarı adında iki Türk hastanesi vardı. Her iki hastane de kentin Ermeni bölgesi içinde kalmıştı. Erkek hastalara ait olan Beyaz Hastane, 1896 tarihinde Vali Köse Raif Paşa ve Kaymakam İsmail Bey zamanında; kadınlara tahsis edilen Sarı Hastane, 1904 yılında Sağlık Heyeti Reisi General Doktor Hamdi İzzet Paşa zamanında inşa edilmiştir. Bu Hastanenin temeli Paşa tarafından atılmışsa da tamamlanması için yapılan inşaata Ayıntap eşrafından Nuri Bey tarafından nezaret edilmiştir.
Antep Hamidiye Gurebâ Hastanesi, 1896 yılında kurulmuş olup, sağlık işleri belediye dairesi bünyesinde görev yapan, belediye tabipleri ile belediye meclisi bünyesinde yer alan eczacı kadrosuyla hastaların ilaç ihtiyaçları karşılanmıştır. Büyük oranda Ermeni doktorlardan oluşan belediye tabipleri ve eczacıları hastaların sağlık durumuyla ilgilenmişler, doktor olmadığı zamanlarda eczacılar tabip vekili olarak görevlendirilmişlerdir. Halep salnamelerine göre 1874 yılında ilk defa belediye dairesi bünyesinde belediye tabibi olarak Kirkor Kevork Efendi tayin edilmiş, 1874-1886 yılları arasında görev yapmıştır. 1887 yılında belediye tabibi Kirkor Ağadır. (Barlas Uğurol, 2013, 19.ve 20 yüzyılda Antep Sağlık Teşkilatı, s:170)
1910 yılında Antep’de Dr. Osep’ten başka doktor yoktu. Dr. Mecit Barlas Antep’e gelmeden önce Antep’de Dr. Hamit URAS vardı. Daha önce Doktor Abbas Antep’de görev yapmıştı. (Barlas, Mecit (1962) “Gaziantep Son Yüzyıllık Sağlık Durumu”, Gaziantep’i Tanıtıyoruz, Sayı: 4, S: 8)
İngiliz işgalinden önce şehirde doktor kalmadığı için Antepliler hastalandıklarında eczacılara başvuruyordu. Halk arasında eczacılar “Yarım Hekim” olarak adlandırılıyordu. (Barlas Uğurol, 2013, 19.ve 20 yüzyılda Antep Sağlık Teşkilatı, s:172)
1918’de Hamidiye Gurebâ Hastanesi boş binalardan ibaretti. Belediye tarafından bu hastanenin tekrar faaliyete geçmesi amaçlandı, cerrahlık vazifesi de o yıl Antep’e gelen Dr. Mecit Barlas’a teklif edildi. Dr. Mecit Barlas görevi kabul edip işe başlamak üzereyken Antep önce İngilizlerin, sonra da Fransızların işgaline uğradı. Böylece bu teşebbüs yarım kaldı. (Barlas, Mecit (1962) “Gaziantep Son Yüzyıllık Sağlık Durumu”, Gaziantep’i Tanıtıyoruz, Sayı: 4, S: 11)
KAYNAKÇA:
- Prof. Dr. H.ibrahim Yakar, Antep Savunması Hastane Defteri Bir Şehrin Feryadı, Gng ofset 1. Baskı,2014,s:48-50-51-52-53-54-55
- M. Birol Güngör, Eren Yayıncılık,2004,s:264-265
- Lohani Zade M. Nurettin, Gaziantep Savunması, Kastaş Yayınevi,2011,s:130-131
- Olaylarla Gaziantep Savaşı, Gaziyurt Matbaası,1992,s:123-124
- Sahir Uzel, Gaziantep Savaşının İç Yüzü, Ankara Doğuş Matbaası,1952,s:160-161
- Dr. Mecit Barlas Anıları Cinius yayınları, S: 35,36,37,38
- Atatürk Ve Tıbbiyeliler Prof. Dr. Metin Özata, Umay yayınları,2007,s:265
Yorum Yap